چالش های پژوهش های علوم انسانی در کشور، پژوهشگر باید بدون دغدغه مالی و معیشتی کار کند - وبلاگ ریاضیات

به گزارش وبلاگ ریاضیات، معاون پژوهشی و تحصیلات تکمیلی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با بیان این که با توجه به سطوح سه گانه از چالش ها و برای حل چالش های موجود در عرصه پژوهش های علوم انسانی در ایران، نمی توان یک نسخه تک بعدی ارائه داد، گفت: ما به یک بسته و راه چاره چندسطحی احتیاج داریم، بسته ای که بتواند برای هرکدام از این سطوح و لایه ها راه چاره ویژه ای داشته باشد.

به گزارش وبلاگ ریاضیات، دکتر یحیی فوزی در مورد مسائل و مسائل ریشه ای پژوهش های علوم انسانی و راه چاره آن ها در کشور، گفت: مسائل مرتبط با پژوهش در کشور و پژوهشگاه علوم انسانی را می توانیم درسه سطح مورد بحث قرار دهیم. سطح اول، مسائل مرتبط با کارگزاران پژوهش است، یعنی مسائل مرتبط با پژوهشگران و دانشجویان تحصیلات تکمیلی و کارشناسان پژوهش که سربازان خط مقدم پژوهش در کشورند و نقش کلیدی را در پیشبرد کیفیت و کمیت پژوهش به عهده دارند. سطح دوم، سطح ساختارها و نُرم ها (ضوابط) و آیین نامه های پژوهشی ست که ریل و جهت پژوهش و جهت گیری ها را مشخص و راهنمایی می نمایند. سطح سوم، گفتمان ها و روینمودهاست که نوع نگرش به بنیادهای پژوهش را مشخص می نمایند.

وی با اشاره به چالش هایی که در این سطوح وجود دارد، مطرح کرد: اگر ما بخواهیم چالش ها در هر حوزه از سطوح سه گانه مذکور را بیان کنیم، در سطح کارگزاران مسائلی وجود دارد که می توانند در نوع پژوهش کشور اثرگذار باشند. ازجمله می توان به بعضی از آن ها اشاره نمود؛ مثلاً بحث انگیزه و علاقه پژوهشگر یکی از مباحث مهم در این ارتباط است و کیفیت و خروجی یک اثر ارتباط تنگاتنگی با علایق و انگیزه های شخصی محقق دارد. اگر پژوهشگری علاقه و انگیزه لازم برای پژوهش نداشته باشد، نمی تواند اثر پیروز یا کار باکیفیتی فراوری کند. بعلاوه پژوهشگر، علاوه بر دارا بودن انگیزه لازم، احتیاجمند توانمندی و مهارت های کافی برای پیشبرد کار پژوهشی خود است. در این ارتباط، آشنایی و توان بهره مندی لازم و کاربست روش های مناسب در پژوهش از اهمیت خاص برخوردار است، زیرا اصولاً پژوهش بدون روش، پژوهش نیست، بلکه نوعی تدوین یا گردآوری است.

پژوهشگر باید بتواند با خیال راحت و بدون دغدغه اقتصادی و معیشتی در فضایی آرام کار کند

فوزی ادامه داد: نکته مهم بعدی لزوم آشنایی و ارتباط پژوهشگر با مسائل، مسائل و چالش های جامعه خود است. پژوهشگر باید بتواند مسئله شناسی مناسبی در پژوهش داشته باشد و پژوهش او در راستای حل یا تبیین درست یک مسئله معرفتی یا کاربردی باشد و بعلاوه بتواند بیان کند که پژوهش او چه مسئله ای را حل می نماید و با چه نوع سیاست گذاری ارتباط دارد؟ درواقع رابطه پژوهش با جامعه و ذی نفعان، بحث مهمی است. چالش دیگری که بر کارایی کارگزاران پژوهش موثر است، دغدغه های برهم زننده آرامش روانی پژوهشگران است. پژوهشگر باید بتواند با خیال راحت و بدون دغدغه اقتصادی و معیشتی درفضایی آرام کار کند؛ این دست مسائل پژوهشگران، بر فرایند و ثمره پژوهش آن ها تأثیر منفی می گذارد. محیط آرام و شرایط مناسب اقتصادی می تواند کیفیت و کمیت پژوهش را ارتقاء دهد. موضوع دیگر استفاده بهینه از توانمندی های محققان و قرار گرفتن آن ها در جایگاه مناسب و مرتبط با تخصص آن هاست. اگر توانمندی های محقق شناخته شود و در جای مناسبی به کار گرفته شود، بر کیفیت پژوهشش بسیار اثرگذار خواهد بود.

وی اضافه کرد: مورد دیگری که می توان به آن اشاره نمود، کارهای مشترک و گروهی پژوهشی در علوم انسانی است که باعث تعامل فکری بین نیروهای با تجربه تر و نیروهای نو می شود؛ در این زمینه فعالیت های ما از قوت لازم برخوردار نیست. در بعضی موارد پراکنده کاری و انجام کارهای تکراری هم ازجمله بحث ها و چالش هایی ست که در سطح کارگزاری پژوهش مطرح است.

ضرورت توجه به ریل گذاری و راهنمایی پژوهش ها

معاون پژوهشی و تحصیلات تکمیلی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی درباره عوامل مؤثر بر پژوهش در سطح سازمان و ساختارها و آیین نامه های پژوهشی که ریل حرکت کارگزاران را شکل داده، گفت: برای نمونه می توان به بحث ترفیع، ارتقاء، آیین نامه های پژوهشی و آیین نامه های جذب استاد و دانشجو و ... اشاره نمود که همگی به سطح دوم مسائل مربوط به پژوهش بازمی شود. نحوه تدوین آیین نامه ها و تنظیم ضوابط، کاملاً می تواند پژوهش و پژوهشگران را در جهت خاص راهنمایی و مشخص کند پژوهش ها باید به چه سمت وسویی بفرایند و پژوهشگر برای ترفیع و ارتقاء باید چه اقداماتی انجام دهد. درواقع، آیین نامه ها کار راهنمایی پژوهش را انجام می دهند و اگر خوب نوشته نشوند، کمیت و کیفیت پژوهش و در نهایت، دستیابی به اهداف کلان در پژوهش های علوم انسانی با مسائل مختلفی روبرو می شود. به نظر می رسد بخشی از چالش های علوم انسانی مربوط به همین آیین نامه ها و ضوابط (نُرم ها) و قواعد است که ساختارها در نگارش این قواعد و ریل گذاری های مذکور نقش اساسی دارند.

وی مطرح کرد: سطح سوم، سطح گفتمان ها و روینمودهاست که لایه زیرین پژوهش را می توانیم در این سطح ببینیم. نوع پاسخ به سؤالاتی همانند پژوهش ها در علوم انسانی با چه هدفی باید انجام گیرد؟ ماهیت پژوهش های علوم انسانی چیست؟ رابطه نظر و عمل در علوم انسانی چگونه است؟ آیا پژوهش علوم انسانی صرفاً معطوف به توسعه معرفت است؟ کاربردی سازی و تجاری سازی چه جایگاهی در علوم انسانی دارد؟ نوع رابطه ارزش ها با علوم انسانی چگونه است؟ و سؤالاتی از این قبیل را می توان سؤالات مرتبط با لایه گفتمانی چالش های علوم انسانی دید.

فوزی اضافه کرد: در این زمینه دیدگاه های مختلفی در کشور وجود دارد و درواقع هنوز این بحث های چالشی مطرح است و انتظارات متفاوتی از علوم انسانی وجود دارد و درواقع اگر در زمینه این روینمودها به اجماع کاملی نرسیم، این چالش ها، اثرات و پیامدهای خود را در پژوهش خواهند داشت، لذا ارائه تعریف درست از انتظارات از علوم انسانی یا نوع ارتباط علوم انسانی با علوم دیگر خیلی مهم است. یکی از بحث های مهم، رابطه دانش و ارزش و نحوه پیوندزدن میان آن هاست. اینها موضوعاتی هستند که در گفتمان و رویکرد پژوهش ها مهم و مؤثرند و باید به بحث گذاشته شوند تا بتوان به اجماع نظری بین الاذهانی رسید.

نمی توان برای چالش های عرصه پژوهش های علوم انسانی، نسخه تک بعدی ارائه داد

معاون پژوهشی و تحصیلات تکمیلی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با بیان این که با توجه به این سطوح سه گانه از چالش ها و برای حل چالش های موجود در عرصه پژوهش های علوم انسانی در ایران، نمی توان یک نسخه تک بعدی ارائه داد، گفت: ما به یک بسته و راه چاره چندسطحی احتیاج داریم، بسته ای که بتواند برای هرکدام از این سطوح و لایه ها راه چاره ویژه ای داشته باشد. ما احتیاجمند راه چاره های کوتاه مدت در عرصه کارگزاری و راهکارهای میان مدت برای سطح دوم هستیم و در درازمدت در مورد روینمودها و گفتمان ها نیز باید راه چاره ارائه کرد، تا بتوان با یاری این بسته راهبردی جامع، راهکارهایی واقع بینانه برای حل چالش ها در هرسه سطح ارائه داد و پژوهش های علوم انسانی را از نظر کمی وکیفی ارتقاء داد.

مسائل پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

فوزی در مورد مسائل پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: ما برای ارتقای پژوهش در پژوهشگاه، مسائل را درچهار سطح طبقه بندی نموده و در حال تدوین راه چاره های مناسب برای هر حوزه هستیم. اولین حوزه، حوزه فراوری پژوهش است که پژوهشکده ها و گروه های پژوهشی و پژوهشگران متولی آن هستند. تا به امروز نیز در پژوهشگاه کارهای ارزشمندی صورت گرفته است، اما احتیاج است تا برنامه محوری پژوهش در پژوهشکده ها و گروه ها معطوف به مأموریت کلان پژوهشگاه و اسناد بالادستی کشور تقویت شود و هر گروه تخصصی برنامه مشخص و هدفمندی داشته باشد و جایگاه پژوهش های هر عضو هیأت علمی در برنامه گروه کاملاً مشخص باشد تا اعضای یک گروه بتوانند در کنار هم در راستای پیشبرد مأموریت و اهداف کلان پژوهشگاه و اسناد بالادستی و احتیاجهای کشور پیش بفرایند و پژوهشگاه علوم انسانی بتواند تأثیرگذاری ملی خود را داشته باشد.

وی تشریح کرد: در واقع، هر گروه علمی باید مشخص کند طبق اسناد بالادستی در پی چه اهدافی است و چه برند و پروژه فکری را دنبال می نماید. بحث استفاده بهینه از توانمندی هرعضو هیأت علمی و پتانسیل محققان و کارشناسان پژوهشی و نیروهای موجود نیز باید مورد توجه قرار گیرد. اقدام مهم دیگر ساماندهی کارشناسان پژوهش و ارتباط بین کارشناسان و محققان داخل پژوهشکده هاست و همه این ها به رشد فراوری و کیفیت پژوهش خدمت می نمایند. افزایش دستاوردهای پژوهشی و فراوری محصولات نو و داشتن تنوع محصولات پژوهشی نیز از جمله موارد دیگر در این زمینه است که می توان در حوزه تقویت فراوری پژوهش به آن اشاره نمود.

ستاد پشتیبانی پژوهش باید چابک باشد

وی درباره چالش های سطح دوم در سازمان گفت: ستاد پشتیبانی پژوهش در پژوهشگاه باید کاملاً چابک باشد و بخش های دیگر، به خصوص اداری و اقتصادی پژوهشگاه باید یاری نماینده و تسهیل نماینده پژوهش باشند و نوعی همسویی بین سازمان پژوهش و بخش های دیگر پشتیبانی پژوهش به وجود بیاید.

معاون پژوهشی و تحصیلات تکمیلی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با اشاره به چالش های سطح سوم یا خدمات پژوهش، مطرح کرد: برای این سطح برنامه هایی تنظیم شده است؛ مثلاً کتابخانه باید به روز شود و کتابخانه دیجیتال شکل بگیرد. شرایط انتشارات و کیفیت منشورات نیز ضروری است ارتقاء پیدا کند و فرایند توزیع آثار بهبود یابد. نشریات پژوهشگاه - حدود 24 نشریه علمی-پژوهشی با ظرفیت خوبی داریم- باید با مأموریت پژوهشگاه همراه شوند و ارتباط بیشتری با پژوهشکده ها داشته باشند. درواقع نشریات باید ابزاری برای پیشبرد برنامه جامع گروه ها و پژوهشکده ها باشند و اعضای هیأت علمی پژوهشگاه نقش بیشتری در آن ها داشته باشند. در مجموع، نشریات پژوهشگاه باید ساماندهی شوند تا از ظرفیت نشریات استفاده بیشتری شود. بعلاوه برای بهره مندی هرچه بیشتر محققان و دانشجویان، ضروری است که در مراکز و بانک های اطلاعاتی بیشتری عضو شویم.

باید بین آموزش و پژوهش توازن برقرار شود

وی ادامه داد: در نهایت، عرصه آموزش واقع شده است که باید توازنی بین آموزش و پژوهش در پژوهشکده ها و بخش های آموزش برقرار شود و این بخش ها با یکدیگر تعامل داشته باشند. بنابراین، تقویت آموزش در کنار پژوهش یکی از سیاست های ماست که باید دنبال شود. بحث بعدی، ساماندهی پژوهش های دانشجویی است که ما ظرفیت بالایی در این زمینه داریم، رساله های دکتری هرکدام یک پژوهش علمی و روشمند است که اگر خوب مدیریت شوند، می توانند به پژوهش های فاخر تبدیل شوند. ما در پژوهشگاه بیش از 140 دانشجوی دکتری داریم که اگر در چارچوب مسئله محور و به صورت روشمند و خوب راهنمایی شوند؛ می توانند به ارتقاء معرفتی و تأثیرگذاری علوم انسانی یاری نمایند. بنابراین، امیدوارم با برنامه ها و طرح هایی که برای چهار حوزه فراوری پژوهش، سازمان پژوهش، خدمات پژوهش و بخش آموزش داریم، بتوان به ارتقاء جایگاه پژوهش در پژوهشگاه و ارتقاء علوم انسانی در کشور یاری کرد.

فوزی در پاسخ به سوالی درباره چگونگی ارتقای تاثیرگذاری پژوهش های علوم انسانی در جامعه، گفت: امروزه اثربخشی علم، بحث مهمی در دنیا است و شاخص های مختلفی هم برای اثربخشی علم معرفی می نمایند. اثربخشی علم می تواند درون سازمانی یا برون سازمانی باشد. بعضی با تعداد مقالاتی که از یک پژوهش استخراج شده یا تعداد استنادات و برون داده های پژوهش، می گویند اثرگذاری فلان پژوهش زیاد بوده است یا وقتی از یک پژوهش، کتابی چاپ یا کارگاهی با آن موضوع برگزار شود، نشان می دهد که این اثر تأثیرگذار بوده است. هر چه ارجاعات به یک پژوهش بیشتر باشد، نشان می دهد که آن اثر برای جامعه اهمیت بیشتری دارد. مثلاً اگر از دستاوردهای یک پژوهش، فیلم و کارهای هنری و آثار دیگر بسازند و کارگاه تشکیل دهند یا جذب بودجه و حمایت های اقتصادی بیشتر از یک پژوهش شود، نشان می دهد که این اثر از اهمیت بیشتر و تأثیرگذاری بالاتری برخوردار است. بعلاوه، شرکت و دریافت جایزه از جشنواره های مختلف، همگی ثابت می نماید که نتیجه آن پژوهش با اقبال بیشتری از طرف نخبگان روبرو شده است.

نباید توقع داشت اثرگذاری همه پژوهش ها در کشور، یکسان باشد

وی تشریح کرد: اثربخشی یک پژوهش اصولاً در حوزه های مختلف، تعریف خاصی دارد. اثربخشی درحوزه اقتصاد، حوزه سیاست و... هر کدام تعریف خاصی دارند. اگر یک پژوهش بتواند بر افکار، نگرش و رفتار افراد تأثیر بگذارد، یعنی این اثر پیروز بوده است. آنالیز این که یک اثر تا چه حد در حوزه سیاست گذاری بر توسعه سیاستی و سیاست های کلان کشور تأثیرگذار است یا تا چه مقدار می تواند ذهنیت سیاست گذاران را در موضوعی خاص تغییر دهد، هر کدام می توانند شاخص هایی داشته باشند. بنابراین بعضی پژوهش ها درون دانشگاه یا پژوهشگاه اثرگذار هستند، اما بعضی در عرصه سیاست، اجتماع و فرهنگ و با ابعاد مختلفی تأثیر می گذارند. اثربخشی ممکن است در حوزه تقویت معرفت، تقویت رفتار خاص، ایجاد یک فناوری یا ارائه یک توصیه سیاستی باشد که این موارد همگی به ماهیت اثر برمی شود و ما نمی توانیم توقع داشته باشیم همه پژوهش ها در کشور تأثیرگذاری مشابهی داشته باشند، بلکه با توجه به ماهیت حوزه های مختلف علوم انسانی باید انتظارات مختلفی از پژوهش ها داشت. بنابراین می بایست اثربخشی آثار پژوهشی به صورت موردی آنالیز شود و حیطه و انتظار ما از اثر، از همان ابتدا و دربرنامه پژوهشی محقق، مشخص و از محقق خواسته شود در آن حوزه پژوهش دستاوردهای اثرگذار خود را پیش ببرد و متناسب با ویژگی های هر حوزه انتظار از تأثیرگذاری دستاوردهای پژوهشی درهر پژوهش را تعریف کرد.

دو رویکرد موجود در مورد کاربردی سازی و تجاری سازی علوم انسانی

معاون پژوهشی و تحصیلات تکمیلی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی درباره کاربردی سازی علوم انسانی، گفت: بحث کاربردی سازی نیز یک بحث چالشی است و دیدگاه های مختلفی در این باره وجود دارد. بعضی معتقدند، علوم انسانی علمی است با تأثیرات درازمدت و با ماهیت فرهنگی و علوم انسانی فقط برای امور بسترسازی و عمدتاً تصمیم سازی می نماید؛ لذا، رویکرد کاربردی سازی و تجاری سازی در علوم انسانی معنی ندارد یا بسیار کم رنگ است. اما بعضی معتقدند، علوم انسانی یک علم است و علم در پی حل مسئله و ارائه راهبرد و حتی ثروت است. ظاهراً این دو رویکرد دچار نوعی افراط و تفریط هستند و به نظر می رسد تعریف مضیق از کاربردی سازی سبب این مباحث شده است و اگر تعریف وسیع تری از کاربردی سازی ارائه کنیم، می توانیم بین این روینمودهای متفاوت جمع کنیم. به عبارت دیگر، اگر هدف علم را معرفت افزایی، کشف و تبیین واقعیت یا تغییر در واقعیت و ارائه راهبرد برای حل مسئله به منظور بهبود زندگی بشر بدانیم درآن صورت می توان از طیف کاربردی سازی با کاربردهای مختلف نظری و عملی سخن گفت که معطوف به نافع بودن علم است و این نفع می تواند هم در حوزه نظری و ارتقاء معرفتی و هم در حوزه عملی و حل مسئله اتفاق بیفتد. لذا در پژوهش ها از سه نوع پژوهش نظری، پژوهش توسعه ای و پژوهش کاربردی سخن به میان می آید که هرسه به دنبال نوعی کاربردی سازی به معنای عام آن هستند. حتی می توان براساس این تعریف موسع از کاربردی سازی، سیاست گذاری و اجرای کاربردی سازی درعلوم انسانی را دنبال کرد.

بنابر اعلام روابط عمومی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، وی در خاتمه مطرح کرد: امیدوارم با یاری و همفکری اعضای هیأت علمی و فرهیخته پژوهشگاه، امر پژوهش را ارتقاء بخشیم و بتوانیم با ایجاد محیطی توأم با نشاط علمی و همراه با امکانات لازم پژوهشی، شرایط مناسب را برای فعالیت پژوهشگران فعال و فرهیخته پژوهشگاه فراهم کنیم و این مرکز علمی و پژوهشی را به جایگاه واقعی اش برسانیم تا پژوهشگاه بتواند به عنوان یک مرکز مهم و بزرگ پژوهشی در کشور، در راستای پیشبرد مأموریت خود و اسناد بالادستی و پیشرفت ایران اسلامی از اثربخشی لازم برخوردار شود و نقش علوم انسانی را در سیاست گذاری ها و برنامه ریزی های کلان و حل مسائل جامعه ارتقاء دهد.