علم روان شناسی مقصر نیست - وبلاگ ریاضیات

به گزارش وبلاگ ریاضیات، مهدی ملک محمد روان شناس در یاداشتی در روزنامه شرق نوشت: یک دقیقه از برنامه ای تقریبا دو ساعته در شبکه دو سیما به صورتی گسترده در فضای مجازی منتشر می گردد. در این یک دقیقه شاهد صحبت های روان شناسی هستیم که به مردم توصیه می نماید انتظاراتشان را پایین تر بیاورند و برای مثال، ماهی یک بار میوه بخورند. بعضی از کاربران خشمگین شبکه های اجتماعی به صداوسیما می تازند و بعضی دیگر به کارشناس برنامه و دیگران هم به علم روان شناسی.

آیا واقعا آموزه های روان شناسی برای این روز های مردم ایران، به حداقل رساندن انتظارات است؟ آیا علم روان شناسی که مهم ترین هدفش بهبود کیفیت زندگی انسان ها بوده، اکنون به کاهش بیش از پیش میوه و مواد پروتئینی در سبد غذایی خانوار ایرانی توصیه می نماید؟

برای پاسخ به این سؤالات و یک تحلیل جدی و دقیق احتیاج به تصویری عظیم تر و کامل تر داریم. آنچه در برنامه روز یکشنبه زنده باد زندگی رخ داد، به صورت خلاصه چنین بود: ابتدا زوجی میهمان برنامه بودند که در خانه محقر 30 متری والدین زن و همراه دختر کوچکشان زندگی می نمایند. این زوج در تبادل نظر با مجری برنامه به سختی های زندگی شان اشاره می نمایند و البته به امیدشان برای رسیدن به روز هایی خوب. پس از این تبادل نظر، نوبت به میهمان روان شناس می رسد که در یک گفت وگوی 20 دقیقه ای از امید بگوید.

یک جست وجوی ساده در اینترنت نشان می دهد که این کارشناس دارای مدرک دکترای روان شناسی تربیتی و مدیریت آموزشی و استادیار دانشگاه آزاد است. او کوشش می نماید به جای حرف های زیبا، راه حل هایی عملی ارائه کند تا فقر و شرایط سخت زندگی این روز ها اندکی کاهش یابد. راه حلهایش هم نه غیرعلمی هستند و نه غیرعملی.

همان چیز هایی هستند که پیش تر از ایشان، دکتر مارتین سلیگمن، روان شناس مشهور دانشگاه پنسیلوانیا و رئیس سابق انجمن روان شناسی آمریکا و روان شناسانی دیگر بار ها و بار ها در کتاب ها و مقالاتش به آن ها اشاره نموده است. اما یک جای کار می لنگد و همین، سبب پخش گسترده آن یک دقیقه گلچین شده در فضای مجازی می گردد: متأسفانه امید در کشور ما مفهومی پرکاربرد و به همین دلیل، خالی از معنا شده است.

در حالی که روان شناسانی مانند ریک اسنایدر، واضع نظریه امید، این مفهوم را سازه روان شناختی پیچیده ای می دانستند که دارای سه جزء است: تعیین بودن هدف، یافتن راستا برای دستیابی به هدف و باور فرد برای رسیدن به هدف. تفکر امیدوارانه باید شامل هر سه جزء باشد. حال، در ایران امروز کدام یک از این سه جزء در زندگی اجتماعی مردم تعیین است؟ هدف یا اهداف ملی چیست؟ راستا های ممکن برای دستیابی به این اهداف کدام اند؟ آیا آحاد ملت ایران با اهداف ملی تعیین شده سازگارند و باور دارند که می توانند به آن ها دست یابند؟ وقتی رئیس دولت امید هر هفته از مقاومت ملت ایران می گوید و آنان را بانشاط و امیدوار می خواند، از چه حرف می زند؟ آیا مفهوم امید در نظر رئیس دولت امید همان است که علم روان شناسی می گوید؟

مردمان سرزمین ایران در سرانجام سال 1399 با از دست دادن بیش از 60 هزار هم وطن یا عضوی از خانواده به دلیل ویروسی که به گواه کارشناسان و اهل فن می شد بسیار بهتر مدیریت گردد و شرایط بد مالی شاهد برنامه ای در رسانه رسمی هستند که توصیه به قناعت دارد و کاهش بیش از پیش انتظارات. در این میان چه کسی مقصر است و باید یقه چه کسی را گرفت؟

علم روان شناسی مانند هر علم دیگری محدوده ای تعیین دارد و هدفش بهبود شرایط روان شناختی انسان ها است. ازهمین رو، راه حل هایی ممکن ارائه می نماید با توجه به شرایط و زمان. راه حلهایش برای مبارزان در جنگ، قحطی زدگان کشور های فقیر و ساکنان سرزمین های آرام و ثروتمند یکسان نیست.

در یک نگاه آرمانی خوب است که شرایط زندگی همه مردمان این سیاره آبی یکسان و سرشار از رفاه و آرامش باشد تا هدف راه حل های روان شناسانه ارتقا سطح به باشی روانی باشد، اما زندگی واقعی چنین نیست و مقصر بروز و تشدید شرایط های نابهنجار اجتماعی نیز، علم روان شناسی نیست.

این علم در حد وسع خود آموزه های تعیینی برای پیشگیری و حل مسائل اجتماعی داشته و دارد، اما این سیاست مداران اند که باید به این آموزه ها توجه نمایند و آن را به کار ببندند. اگر در جامعه ای به این آموزه ها توجهی نمی گردد، روان شناس چه باید بکند جز اینکه راه حل هایی تعیین و عملی مطابق با شرایط پیش آمده ارائه دهد تا سلامت روان جامعه بیش از این به خطر نیفتد.

اگر این راه حل ها مطابق میل جامعه نیست، به دلیل مشاهده تبعیض ها و شکاف های طبقاتی روزافزون و اطلاع از شرایط زندگی بعضی دیگر از ساکنان زمین است که در رفاه و آسایش روزگار می گذرانند و مسئولیت این تفاوت ها بر عهده علم روان شناسی نیست باید مشکل را در جای دیگری جست وجو کرد.